یکی از موضوعات حقوقی که ممکن است در ابتدای شروع فعالیت استارتاپ ایجاد شود و حتی استارتاپ را با چالش‌های جدی مواجه کند، مسئله‌ی تقسیم سهام استارتاپ است. این موضوع تا حدی می‌تواند جدی شود که «نوام واسرمن» در کتاب «معضلات بنیانگذار» نرخ شکست استارتاپ‌ها به‌دلیل اختلاف بر سر تقسیم سهام بین بنیانگذاران را حدود ۶۵% کل استارتاپ‌ها تخمین می‌زند. به‌عبارت دیگر حدود ۶۵% استارتاپ‌ها در همان مراحل نخست برپایی، به‌علت اختلاف بین هم‌بنیانگذاران به دلایل مختلف شکست خواهند خورد که از این بین، اختلاف بر سر تقسیم سهام یکی از موارد بسیار مهم است. با توجه به دلایل عنوان شده، می‌توان مبحث خطاهای حقوقی استارتاپ‌ها را با موضوع نحوه‌ی قسمت کردن سهام در این نوع شرکت‌ها مرتبط دانست. با این مقاله از وب سایت موسسه تکداد همراه شوید تا در مورد پارامترهای مهم در تقسیم سهام بین موسسان استارتاپ، اطلاعات مفیدی به‌دست آورید.
جدالی بر سر تقسیم سهام استارتاپ
یکی از فاکتورهای مهم در تعیین سهام هر یک از اعضای استارتاپ، تعیین ارزش کسب و کار نوپا است. به همین دلیل ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه کرد. همان‌طور که پیشتر نیز عنوان شد، مسئله‌ی تقسیم سهام استارتاپ یکی از موارد بسیار مهمی است که در صورت عدم پیگیری و رفع صحیح و اصولی، ممکن است سبب فروپاشی استارتاپ گردد. همان‌قدر که موضوع توافق بر سر موارد مختلف از جمله موارد مربوط به سهام در وحدت و حفظ انسجام استارتاپ موثر است، به همین اندازه نیز در جذب سرمایه‌گذار نیز اثر خواهد داشت.
توجه به این نکته ضروری است که از نگاه سرمایه‌گذار، توانایی مدیران ارشد استارتاپ در پیشبرد مذاکرات چالشی و پیچیده، یکی از فاکتورهای مهم در سنجش میزان توانایی استارتاپ در برون رفت از بحران است. بنابراین میزان اعتماد سرمایه‌گذار، رابطه‌ی مستقیمی با توانایی حل مسئله خواهد داشت. حال در شرایطی که قبل از ورود سرمایه‌گذار، این مسئله برای اعضای استارتاپ حل شده باشد، سرمایه‌گذار با اطمینان بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاری در آن اقدام خواهد نمود. این موارد در قرارداد سرمایه‌گذاری برای استارتاپ یکی از موارد مهم خواهد بود.
واقعیت این است که برای تقسیم سهام استارتاپ روش‌های مختلفی پیشنهاد شده است که البته هر یک از آنها دارای مزایا و معایب مخصوص خود هستند. به‌عنوان مثال یکی از ساده‌ترین و البته پراشکال‌ترین روش‌ها برای این منظور، استفاده از روش تقسیم مساوی سهام است. توجه به این نکته ضروری است که اگر به هر دلیل سهام‌بندی استارتاپ به شیوه‌ی عادلانه انجام نشود، ممکن است در مراحلی که استاتراپ به سوددهی قابل توجه برسد، اختلاف بر سر این موضوع ایجاد و سبب شکست استارتاپ گردد.
در ادامه در مورد عوامل مؤثر در نحوه‌ی تقسیم سهام در استارتاپ‌ها و متدهای مختلف این کار توضیح داده شده است.
عوامل موثر در چگونگی تقسیم سهام استارتاپ ها
همان‌طور که قبلاً نیز عنوان شد، روش‌های مختلفی برای انتخاب روش تقسیم سهام استارتاپ وجود دارد. این تفاوت در نحوه‌ی تعیین سهم هر یک از اعضا با توجه به موارد مختلفی مانند میزان سرمایه اولیه، رویکرد استارتاپ شامل رویکرد گذشته محور و آینده محور و موارد دیگری مشخص خواهد شد. در ادامه به عواملی که در چگونگی تقسیم سهام در کسب و کارهای نوپا موثر است، پرداخته خواهد شد.
- تقسیم سهام استارتاپ بدون سرمایه اولیه
گروه بزرگی از استارتاپ‌ها، جزء گروه بدون سرمایه‌ی اولیه قرار می‌گیرند. این استارتاپ‌ها معمولاً توسط جوان‌هایی ایجاد می‌شود که ایده‌ای را در ذهن دارند و می‌خواهند با استفاده از یک استارتاپ، آن ایده را به یک فعالیت اقتصادی تبدیل کنند. در این نوع استارتاپ‌ها، برای قسمت‌بندی سهام استارتاپ بهتر است به سئوالات زیر پاسخ دهید:
۱- چه کسی مدیر اجرایی (یا همان مدیرعامل) شرکت است؟
۲- فرض کنید استارتاپ شما کار طراحی وب سایت را به شیوه‌ای ساده انجام می‌دهد. در قرارداد طراحی سایت چه افرادی به‌عنوان کارشناس فنی (مثلاً برنامه نویسان وب سایت) در شرکت مشغول به کار هستند؟
۳- ایده‌ی اولیه استارتاپ توسط چه شخصی ارائه شده است؟
۴- سرپرستان هر بخش چه افرادی هستند؟
۵- توجه کنید که جذب سرمایه از مهم‌ترین عوامل بقای و توسعه‌ی استارتاپ است. به همین دلیل است که توصیه می‌شود در مورد قرارداد تامین مالی نیز اطلاعات کافی به دست آورید. در هر صورت یکی از سئوالات اساسی این است که پتانسیل جذب سرمایه با خروج چه کسانی پائین خواهد آمد؟
۶- توسعه‌ی شرکت با خروج چه افرادی با چالش جدی مواجه خواهد شد؟
۷- چه افرادی بازاریابی محصول یا خدمات استارتاپ را انجام می‌دهند و با خروج کدام یک از آنها این کار با مشکل اساسی مواجه خواهد شد ؟
۸- هزینه‌های اولیه‌ی شرکت (منظور سرمایه‌گذاری‌های عمده در شرکت نیست) توسط چه فردی تامین می‌شود؟
۹- چه افرادی در تیم از شبکه (Network) قدرتمندی برخوردار هستند؟
با استفاده از این دست سئوالات و یا سئوالاتی که احتمالاً تا الان به ذهن شما نیز متبادر شده است، می‌توانید سیستم امتیازبندی به اعضا را انجام داده و در نهایت با توجه به امتیاز هر فرد، تقسیم سهام استارتاپ را انجام دهید.
- رویکرد گذشته محور در تخصیص سهام در استارتاپ
یکی دیگر از روش‌هایی که شاید در گذشته برای تقسیم سهام شرکت‌ها از آن استفاده می‌گردید، روشی موسوم به «رویکرد گذشته محور» بود. در این روش مبنای تخصیص سهام، تجارب قبلی و سابقه‌ی فرد در گذشته بود.
- رویکرد آینده محور در تخصیص سهام در استارتاپ
در این روش که می‌توان گفت مخالف رویکرد قبلی است، وظایف هر یک از اعضا و همچنین تعهداتی که نسبت به استارتاپ دارند معیاری برای تخصیص سهام در استارتاپ شناخته می‌شود.
ذکر این نکته ضروری است که در استارتاپ‌های موفق، معمولاً رویکردی بینابین رویکرد گذشته محور و رویکرد آینده محور برای تخصیص سهام استفاده می‌شود. به‌عبارت دیگر همان‌طور که وظایف هر فرد در استارتاپ اهمیت دارد، تجربه‌ی قبلی او نیز بااهمیت شمرده می‌شود.
تقسیم عادلانه سهام بین سهامداران استارتاپ‌ها
با وجودی که در قسمت قبل در مورد نحوه‌ی سهام‌بندی شرکت‌های استارتاپی توضیحاتی را ارائه کردیم، اما شاید هنوز هم تقسیم عادلانه سهام بین سهامداران یکی از چالش‌های اساسی‌ای است که ممکن است در ابتدای راه‌اندازی کسب و کار نوپای خود با آن مواجه شوید. در این قسمت راه‌کارهایی را برای این موضوع توضیح خواهیم داد.
قبل از هر چیزی لطفاً تابوی این قوانین غیراصولی را در ذهن خود بشکنید:
- چون من ایده‌ی استارتاپ را داده‌ام، باید سهام بیشتری داشته باشم: البته که ایده داشتن بسیار مهم است، اما واقعیت این است که راه‌اندازی و به ثمر نشاندن یک استارتاپ بسیار پرزحمت‌تر از ارائه‌ی ایده‌ی اولیه است.
- چون من چند ماه قبل‌تر از هم‌بنیانگذار روی استارتاپ کار کرده‌ام، سهام بیشتری را می‌خواهم: یک استارتاپ از زمان لانچ تا زمانی که به نقطه‌ی مناسبی از نظر درآمدی می‌رسد، حدود ۸ سال زمان نیاز دارد. بنابراین چند ماه بیشتر کار کردن روی استارتاپ مدت زمان کمی نسبت به زمانی است که برای شکوفایی استارتاپ نیاز است. برای در نظر گرفتن حقوق بین شرکا، بهتر است قرارداد هم‌بنیانگذاران را امضا کنید.
- تمام سهام را باید بین هم‌بنیانگذاران تقسیم کنیم: بسیاری از استارتاپ‌های موفق و مدیران هوشمند، همواره قسمتی از سهام شرکت را برای کارمندان نخبه و پرپتانسیل قرار می‌دهند. این سهام کمک می‌کند تا کارمندان نسبت به فعالیت بیشتر در شرکت تشویق شوند و به نوعی ثمره تلاش خود را در شرکت ببینند.
اجازه دهید تا نظر یکی از معتبرترین شرکت‌ها و نهادهای فعال در زمینه کسب و کارهای نوپا را نیز در این مورد بدانیم:
- نظر شتاب دهنده‌ی «Y-Combinator» در مورد نحوه‌ی سهام‌بندی شرکت‌های استارتاپی
ابتدا در نظر داشته باشید که «Y-Combinator» یک شتاب دهنده است که در سیلیکون ولی قرار دارد. اما با توجه به تجارب این شتاب دهنده در مورد استارتاپ‌ها، به یکی از مراجع مشاوره در مورد کسب و کارهای نوپا تبدیل شده است.
«مایکل سیبل»، مدیر عامل این شتاب دهنده، به‌طور کامل به تساوی سهام در بین اعضا اعتقاد دارد. به گفته‌ی او آنچه باعث می‌شود عده‌ای به نابرابری توزیع سهام در بین اعضا فکر کنند و به آن قائل باشند، عبارت‌اند از:
- ایده‌ی تشکیل این استارتاپ را من داده‌ام
- چندین ماه قبل‌تر از هم‌بنیانگذار استارتاپ، برای راه‌اندازی استارتاپ تلاش کرده‌ام
- قبلاً در مورد این موضوع توافق کرده‌ایم
- تجربه‌ی من در این مورد از هم‌بنیانگذار استارتاپ بیشتر است
- قبل از اینکه هم‌بنیانگذار به شرکت ملحق شود، من مبالغی را برای استارتاپ هزینه کرده‌ام
- هم‌بنیانگذار استارتاپ، پس از راه‌اندازی کامل «MVP» به گروه اضافه شده است
- هم‌بنیانگذار استارتاپ برای کارهایی که انجام داده است حقوق دریافت کرده است در حالی که من این کار را انجام نداده‌ام
سیبل معتقد است که تقسیم سهام استارتاپ بر اساس کارهای مقدماتی‌ای که برای استارتاپ انجام شده، اشتباه است. او برای این عقده‌ی خود نیز دلایلی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که البته قبلاً نیز به چند نمونه از آنها اشاره شده بود:
- هیچ چیز مانند عدالت در مجموعه‌ی شما انگیزه ایجاد نمی‌کند. بدیهی است در صورتی که عدالت و مساوات برای تمامی افراد به‌صورت یکسان در نظر گرفته شود، انگیزه‌ی آنها نیز برای کار کردن بیشتر خواهد شد. برای رعایت مساوات، بهتر است در مورد انواع قرارداد کار نیز اطلاعات کاملی داشته باشید.
- توجه داشته باشید که مهم‌ترین فردی که باید برای افرادِ تیم خود ارزش قائل شود، شخصِ شما هستید. اگر شما به‌عنوان مسئول یک استارتاپ برای افرادِ مجموعه‌ی خود ارزش قائل نشوید، مطمئن باشید دیگران نیز برای شما و تیمتان ارزش قائل نخواهند شد. چنین استارتاپی هرگز به نقطه‌ی اوج نخواهد رسید.
- درست است که استارتاپ بر روی یک ایده سوار شده و خود را به اوج می‌رساند، اما واقعیت این است که به اوج رساندن یک استارتاپ کاری به مراتب سخت‌تر از پرداختن به ایده‌ی آن است. کسی که با تمامِ سختی‌های راه همراه شده و استارتاپ را به سرمنزل مقصود می‌رساند، همان تیم فنی شماست؛ قدر آنها را بیشتر بدانید.
- شما با افراد استارتاپِ خود بیشتر از خانواده‌تان وقت می‌گذرانید. در حقیقت اعضای استارتاپ خانواده‌ی دیگر شما هستند و همان‌طور که شما بین افرادِ خانواده‌ی خود تفاوت قائل نمی‌شوید، نباید بینِ افرادِ تیم خود نیز تفاوت قائل شوید. در نهایت به این نکته فکر کنید که شما جشنِ پیروزی خود را با افراد تیم خود برگزار خواهید کرد و بهتر است شادی و نشاط را در چهره‌ی همه‌ی آنها ببینید.
اما تاکنون به این نکته فکر کرده‌اید که بهترین زمان برای تخصیص سهام استارتاپ چه زمانی است؟ باز هم از کتابِ مشهور «معضلاتِ بنیانگذار» استفاده می‌کنیم. واسرمن در این کتاب بیان می‌کند که در ماه‌های اولیه‌ی شروع فعالیتِ استارتاپ، ممکن است مذاکرات چندباره‌ای برای تخصیص سهام اتفاق افتد که همین موضوع با توجه به عدم شناختِ کامل اعضا نسبت به یکدیگر، ممکن است باعث جدایی‌های عاطفی میان هم‌بنیانگذاران گردد.
او معتقد است بهتر است تقسیم سهام استارتاپ را تا محکم‌تر شدن روابط و مشخص شدن سهم واقعی هر نفر به تعویق انداخت. واقعیت این است که تصمیم‌گیری در شرایطِ مِه‌آلود همیشه ممکن است با خطر و خطا همراه باشد. بنابراین بهتر است مهم‌ترین تصمیم استارتاپِ خود را زمانی بگیرید که همه چیز برایتان روشن شده باشد. در نهایت به این نکته نیز توجه کنید که جوانانی که سودای پیشرفت در سر دارند، حتماً می‌خواهند خود را به شما نشان دهند و به شما ثابت کنند که می‌توانند نقش مهمی در شرکت ایفا کنند. بنابراین به آنها این اجازه را بدهید تا توانایی‌های خود را به شما نشان دهند.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم شما را با مفاهیم تقسیم سهام استارتاپ آشنا کنیم. برای این منظور از بزرگان کسب و کارهای نوپا و مراجعِ بسیار معتبر در این زمینه استفاده کردیم و تفکر هر یک را با دلایل مربوط به خود در این مقاله گردآوری کردیم تا شما با خواندن آن بتوانید به جمع‌بندی مناسبی در این زمینه برسید. در پایان ذکر این نکته ضروری است که بی‌اغراق یکی از مهم‌ترین فرآیندهای یک کسب و کار نوپا، فرآیند تخصیص سهام به افراد مجموعه است. بنابراین برای عقد قرارداد در این زمینه کاملاً محتاط باشید و حتماً از مشورت با افرادِ متخصص در این زمینه استفاده کنید. کارشناسان تکداد آماده‌ی مشاوره به شما در زمینه‌ی قرارداد تخصیص سهام استارتاپ هستند.
