الزامات حقوقی استارتاپ ها
در دنیای امروز با توجه به پیچیدگی روابط و همچنین تخصصی شدن موارد مربوط به حوزه کسب و کار، برای اجرای یک کسب و کار موفق و همچنین ادامه‌دار بودن این موفقیت، شناخت الزاماتی که در حوزه حقوقی وجود دارد الزامی است. در این مقاله از وب سایت تکداد، به معرفی الزامات حقوقی استارتاپ ها خواهیم پرداخت.
قبل از هر چیز بهتر است به این سئوال پاسخ دهیم که استارتاپ چیست. در ادامه با تعریف استارتاپ و کسب و کارهای نوپا آشنا خواهید شد.
استارتاپ چیست ؟
اگر بخواهیم از استارتاپ (Startup) که در زبان فارسی از آن به عنوان «کسب و کار نوپا» یاد می‌شود، تعریفی ساده و در عین حال دقیق داشته باشیم باید به این نکته اشاره کنیم که استارتاپ‌ها در واقع شرکت‌هایی هستند که در مرحله‌ی اول از روندِ تاسیس و توسعه‌ی خود قرار دارد. به این مفهوم که استارتاپ در واقع یک کسب و کار تازه تاسیس است که تلاش می‌کند روندِ شکل‌گیری و توسعه‌ی خود را شروع کند.
اما آیا هر کسب و کاری که تازه شروع به‌کار کرده است، یک استارتاپ است؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت که در واقع استارتاپ‌ها عموماً به کسب و کارهایی گفته می‌شود که یک مشکل را با راه حلی خلاقانه و با استفاده از تکنولوژی حل کنند. اگر این تعریف را به‌عنوان ضمیمه‌ی تعریف استارتاپ بپذیریم، دیگر به همه‌ی کسب و کارهایی که به تازگی شروع به‌کار کرده‌اند نمی‌توان «استارتاپ» گفت.
البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که استارتاپ و مفهوم آن توسط افراد سرشناس این حوزه و همچنین ارگان‌هایی مانند مرکز کسب و کارهای کوچک امریکا (USSBA) نیز تعریف شده است که چون در این مقاله صرفاً قصد داریم تا در مورد الزامات حقوقی استارتاپ ها صحبت کنیم، به آنها پرداخته نشده است.
مشاوره و حمایت حقوقی از استارتاپ‌ها
یک استارتاپ از زمانی که ایده‌ی آن در ذهنتان تشکیل می‌شود تا زمانی شروع به کار می‌کند و حتی در زمانی که قصد توسعه‌ی استارتاپ را دارید، همواره درگیر مسائل حقوقی مختلفی است. این مسائل ممکن است با افراد مختلف مانند مشتریان و یا کارکنان خود استارتاپ باشد و یا ممکن است با ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف ایجاد گردد.
بدیهی است که برای شروع و راه‌اندازی یک کسب و کار جدید، اشراف بر تمامی مسائلی که ممکن است برای آن کسب و کار اتفاق بیفتد، ضرروی است؛ دقیقاً به همین دلیل است که اطلاع از الزامات حقوقی استارتاپ ها یکی از مهم‌ترین مسائلی است که صاحبان این کسب و کارها باید بر آن تسلط یابند. تجربه نشان داده، خطاهای حقوقی استارتاپ ها، از اصلی‌ترین دلایل دیرکرد تحقق اهداف استارتاپ ها است، چراکه رفع این خطاها بسیار زمان‌بر است.
با توجه به اینکه قوانین تجارت و کسب و کار موضوعاتی کاملاً تخصصی هستند، شاید تسلط بر همه‌ی این قوانین امکان‌پذیر نباشد و به همین دلیل است که همواره بر این نکته تاکید می‌شود که در صورت قصد برای تاسیس یک استارتاپ و یا توسعه‌ی آن، حتماً از مشاوره و حمایت حقوقی متخصص این حوزه استفاده نمائید تا دچار گرفتاری‌های حقوقی بعدی نشوید. در ادامه با مهم‌ترین الزامات حقوقی استارتاپ ها آشنا خواهید شد.
قوانین حقوقی استارتاپ‌ها
یکی از عوامل مهمی که بقای کسب و کارهای نوپا را تهدید می‌کند، عوامل حقوقی است. بدون توجه به قوانین حقوقی استارتاپ‌ها، موجودیت این کسب و کارها به خطر خواهد افتاد و ممکن است با ضررهای سنگینی روبرو شوید. در ادامه به ۱۰ نکته در مورد الزامات حقوقی استارتاپ‌ها اشاره خواهیم کرد:
نکته اول: توافق شفاهی ممنوع!
واقعیت آن است که توافق شفاهی با هر فردی، به‌جز در مواردی که شاهد معتبر برای توافق موجود باشد، سندیتی ندارد و ممکن است مشکلات بعدی را به دنبال خود داشته باشد. بنابراین حتی در صورتی‌که شاهد معتبری برای توافق خود دارید نیز از توافق شفاهی بپرهیزید و تمامی توافقات خود را به‌صورت مکتوب درآورده و زیر آنها را نیز امضا کنید.
نکته‌ی دوم: مطمئن شوید که فعالیتتان قانونی است
هنگامی که ایده‌ی برپایی یک استارتاپ در ذهنتان ایجاد می‌شود، ممکن است ذهنتان اصلاً درگیر این موضوع نباشد که آیا فعالیتی که می‌خواهید در قالب یک استارتاپ شروع کنید، وجاهت قانونی دارد یا خیر. اما واقعیت این است که برخی از فعالیت‌ها بدون اخذ مجوز از مراجع مختلف، دارای وجاهت قانونی نیستند و در صورتی‌که بدون تحقیق یا مشورت با افراد مخصص، اقدام به راه‌اندازی چنین فعالیتی بدون اخذ مجوزهای لازم نمائید، نه تنها ممکن است از ادامه‌ی فعالیتتان جلوگیری شود، حتی امکان اقامه دعوی بر علیه شما نیز وجود خواهد داشت. این مورد یکی از مهم‌ترین موارد الزامات حقوقی استارتاپ‌ها است.
نکته‌ی سوم: صادقانه با شرکایتان صحبت کنید
از همان ابتدا با شرکایتان صادقانه صحبت کنید. شرکای شما در حقیقت هم‌بنیانگذاران استارتاپ شما هستند و طبیعی است که بخواهند در مورد وظایف، تعیین درصد سود حاصل از استارتاپ، نحوه‌ی حل اختلاف و … اطلاع حاصل کنند. تمامی آنچه را که در جلسه‌ی با هم‌بنیانگذاران به آن دست پیدا می‌کنید را به‌صورت مکتوب درآورید. در این زمینه بهتر است از قرارداد هم بنیانگذاران استارتاپ ها در بین اعضای تیم خود حتماً استفاده کنید.
نکته‌ی چهارم: اطمینان حاصل کنید که ایده‌تان قبلاً ثبت نشده باشد
یکی از مهم‌ترین مواردی که در مورد الزامات حقوقی استارتاپ ها باید به آن توجه کنید، اطمینان از این مسئله است که ایده متعلق به شما و یا شرکای تجاری‌تان است. در این مورد باید به این نکته توجه کنید که کلیه‌ی حقوق فکری و تجاری ایده، برند تجاری، اختراع و اصولاً هر آنچه شما در استارت خود از ان استفاده می‌کنید یا باید به نام شما یا هم‌بنیانگذارانِ کسب و کارتان ثبت رسمی شده باشد و یا طی یک قرارداد روشن و حساب شده، به شما و یا هم‌بنیانگذاران استارتاپ واگذار شده باشد.
نکته‌ی پنجم: قرارداد محرمانگی را دست کم نگیرید
با توجه به اینکه بنیان یک استارتاپ بر یک ایده شکل می‌گیرد، محرمانگی این ایده و اصولاً هر چیزی که در مورد برپایی استارتاپ و یا توسعه‌ی آن مهم است، باید به شکل کاملاً محرمانه تلقی شود. به همین دلیل است که قرارداد محرمانگی (NDA) یکی از مسائل مهمی است که در حوزه الزامات حقوقی استارتاپ ها باید به آن توجه ویژه داشته باشید. این قرارداد را باید با هم‌بنیانگذاران و یا هر فردی که به نوعی با اصول محرمانه استارتاپ شما سر و کار دارد، امضا کنید.
نکته‌ی ششم: ثبت برند و علامت تجاری
پرچمِ کسب و کار شما، همان علامت تجاری و نام برندتان است. بنابراین در نظر داشته باشید که برندِ شما باید قبل از اینکه استارتاپ به شهرت برسد، ثبت گردد. با توجه به اینکه روندِ ثبت برند و علامت تجاری پروسه‌ای زمان‌بر بوده و ممکن است، اگر بخواهید پس از به شهرت رسیدن کسب و کار به ثبت آن بپردازید، ممکن است به دلیل مشابهت نام و یا علامت تجاری قادر به ثبت آن نباشید. توجه کنید که پروسه ریبرندینگ برای کسب و کار شما بسیار هزینه‌بر است، به همین دلیل غالباً توصیه می‌شود که نام و برند تجاری خود را اندکی پس از برپایی کسب و کار ثبت کنید. این کار در ارزش گذاری استارتاپ ها نیز بسیار حائز اهمیت است.
نکته‌ی هفتم: قرارداد عدم رقابت منعقد کنید
یکی دیگر از آفت‌هایی که ممکن است برای بقا و توسعه‌ی استارتاپ مشکل ایجاد کند این است که شرکا و هم‌پیمانان استارتاپ پس از چندی اقدام به تاسیس یک استارتاپ رقیب با شما کنند. برای جلوگیری از این موضوع، با تمامی هم‌بنیانگذاران استارتاپ قراردادی شفاف و اصولی در مورد عدم رقابت با استارتاپ منعقد کنید.
همچنین ممکن است استارتاپ رقیبِ شما نیز با شناسایی کارمندان ماهرِ شما، آنها را ترغیب کنند که از شرکتِ شما خارج و در استخدام استارتاپ رقیب درآیند که این موضوع نیز می‌تواند به نابودی استارتاپ شما منجر گردد. بنابراین با تمامی کارمندانِ موثر در استارتاپ خود نیز این قرارداد را منعقد نمائید.
نکته‌ی هشتم: همه چیز در تملک استارتاپ
یکی دیگر از موارد مهمی که باید در مورد الزامات حقوقی استارتاپ به آن توجه کرد این مسئله است که تمامی آنچه متعلق به استارتاپ است، از برگه‌های ثبت اختراع گرفته تا گواهی مربوط به ثبت نرم‌افزار، املاک، حساب‌های بانکی، برند و نام تجاری و … باید به نامِ شرکت انتقال یابد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که در صورت فوتِ یکی از اعضای اصلی و یا ناتوانی جسمی یا فکری ایشان و یا حتی در مواردی که ایشان به هر دلیل قصد ترک شرکت را داشته باشد، تمامی معادلات به هم خواهد خورد و ممکن است سبب بحران در شرکت گردد. در این خصوص لازم است که اطلاعات کافی در خصوص تامین مالی استارتاپ ها نیز داشته باشید.
نکته‌ی نهم: قسمتی از سهام برای کارمندان نخبه و برتر
این موضوع در مورد الزامات حقوقی استارتاپ ها نیست، اما تجربه نشان داده است که برای حفظِ کارمندان برتر و تشویق آنها، انتقال قسمتی از سهام به نامِ آنها می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. بنابراین در صورتی که شرایطِ این کار را دارید، حتماً قسمتی از سهام شرکت را برای کارمندان نخبه و برتر کنار بگذارید تا با تمرکز و اشتیاق بیشتری برای توسعه‌ی استارتاپ تلاش کنند. اگر استارتاپ شما در چنین شرایطی قرار دارد به طور حتم قرارداد سرمایه گذاری برای استارتاپ، نیازتان خواهد شد.
نکته‌ی دهم: سلب مسئولیت
یکی از مواردی که همواره به‌عنوان چالش در استارتاپ‌ها مطرح بوده است، مسئله‌ی مسئولیت استارتاپ در قبال استفاده‌ی ناصحیح از نرم‌افزار است. فرض کنید استارتاپ شما نقشه‌های سازه را ترسیم می‌کند. با توجه به اینکه ابزاری که شما در اختیار مهندسین طراح سازه قرار می‌دهید صرفاً یک ابزار کمکی برای تسریع روند طراحی سازه است و نمی‌تواند به‌جای طراح سازه تصمیم‌گیری کند، حتماً در قراردادی که با مشتریان خود منعقد می‌کنید این نکته را قید نمائید که «نتایج نرم‌افزار رافع مسئولیت مهندس محاسب سازه نخواهد بود».
مهم‌ترین قوانین حقوقی استارتاپ‌ها در ایران
فعالیت استارتاپ‌ها در تمامی کشورها تابع قوانین و مقرراتی است که باید توسط صاحبین کسب و کار به‌دقت رعایت گردد. در ایران نیز قوانینی برای فعالیت این‌گونه کسب و کارها وجود دارد که به‌عنوان الزامات حقوقی استارتاپ ها در ایران شناخته می‌شوند. با وجود اینکه بسیاری از ریزه‌کاری‌های این حوزه توسط کارشناسان حقوقی ماهر قابل تفسیر است، اما قوانین حقوقی عممومی استارتاپ‌ها باید توسط صاحبان کسب و کار شناخته و به‌کار گرفته شود. در ادامه به مهم‌ترین این قوانین اشاره خواهیم کرد.
۱- فعالیت‌های تجاری غیرقانونی در ایران
توجه داشته باشید که برخی از فعالیت‌ها در کشورهای دیگر قانونی بوده اما در ایران غیرقانونی هستند. فعالیت‌های غیرقانونی در ایران به چند دسته تقسیم‌بندی می‌شوند.
دسته‌ی اول) معامله برای کالاهایی که مخالف قانون و یا شرع باشند: از جمله‌ی این فعالیت‌ها فروش گوشت خوک برای مصرف خوراکی و یا مشروبات الکلی است. توجه کنید که هر دو این فعالیت‌ها در بسیاری از کشورها مخالف قانون نیست.
دسته‌ی دوم) فعالیت‌هایی که برای هدفی نامشروع و یا غیرقانونی ایجاد شده باشند: مطابق قانون مدنی ایران، هر نوع قراردادی که برای هدفی نامشروع و یا غیرقانونی منعقد شده باشد، وجاهت قانونی ندارد و این نوع قرارداد باطل است. نمونه‌ی بارز این نوع قراردادها، برپایی سایت شرط‌بندی و قمار و یا قراردادهایی برای خرید و فروش سلاح غیرمجاز است. مجدداً ذکر این نکته ضروری است که در بسیاری از کشورها، برپایی سایت قمار و شرط‌بندی ممنوع و غیرقانونی نیست اما در ایران این فعالیت ممنوع است.
دسته‌ی سوم) فعالیت‌هایی که در قانون به‌عنوان «جرم» تلقی می‌شود: در نظر داشته باشید که در قوانین جمهوری اسلامی ایران، حدود دو هزار جرم وجود دارد که البته تسلط بر تمام این موارد جز با مشاوره با کارشناس حقوقی ماهر امکان‌پذیر نیست. همچنین در نظر داشته باشید که «جهل به قانون، رافع مسئولیت شما نیست». طبق این اصل، اگر شخصی به‌عنوان مثال در کشور ایران مشروبات الکلی را تولید به فروش برساند، نمی‌تواند با این استدلال که از جرم بودن این فعالیت اطلاعی نداشته، خود را از محاکمه و مجازات برهاند.
در حوزه الزامات حقوقی استارتاپ ها نیز این مورد وجود دارد. به‌عنوان مثال با توجه به این نکته که ربا در شرع اسلام و همچنین قانون مجازات اسلامی ممنوع است، نمی‌توانید استارتاپی را تاسیس کنید که با استفاده از روش‌های فناورانه ارتباط بین رباخوار و ربا گیرنده را تسهیل کند.
۲– دریافت مجوز
بدیهی است که برای هر گونه فعالیت تجاری، باید مجوزات لازم را از مراجع و ارگان‌های ذیربط دریافت کنید. سرنوشت محتوم فعالیت‌های بدون مجوز، فیلترینگ و نابودی استارتاپ است و در برخی موارد حتی کار به محاکم قضایی نیز کشیده شود. بنابراین در نظر داشته باشید که با توجه به نوع فعالیت استارتاپ شما، احتمالاً نیاز به اخذ مجوزهای زیر خواهید داشت:
- پروانه کسب
- نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد)
- مجوز ساماندهی
رعایت این قانون برای صاحبان وب‌سایت‌های آنلاین الزامی است، همانگونه که استفاده از قرارداد طراحی سایت الزامی است.
۳– عدم رعایت حقوق مالکیت فکری، مالی و معنوی
همان‌طور که در بخش قبلی نیز توضیح داده شد، قبل از شروع فعالیت برای راه‌اندازی استارتاپ، باید نسبت به این موضوع که ایده‌ی استارتاپ کاملاً متعلق به خودتان و یا شرکای تجاری‌تان است، اطمینان حاصل کنید. در غیر اینصورت اگر معارضی نسبت به کسب و کار شما به دادگاه مراجعه و از شما شکایت نماید، در صورتی که بتواند ادعای خود را ثابت کند، نه تنها فعالیت کسب و کارتان متوقف خواهد شد، بلکه حتی ممکن است مجبور به پرداخت ضرر و زیاد شاکی نیز شوید. در این خصوص حتماً انواع قرارداد کار را بررسی کنید.
۴– مالیات استارتاپ
مطابق قانون هر فرد در صورتی که در جغرافیای ایران به فعالیت اقتصادی اقدام نماید، موظف است بر اساس قانون مالیات آن را نیز پرداخت نماید. یکی از مشکلاتی که عموماً صاحبین کسب و کار نوپا در مورد آن اطلاعاتی ندارند و همین عدم اطلاع باعث ضررهای هنگفت به آنها می‌شود، موضوع مالیات استارتاپ‌ها است.
متأسفانه برخی از صاحبین کسب و کار با این فرض که با مخفی کردن فعالیت خود و عدم تسلیم اظهارنامه می‌توانند از پرداخت مالیات معاف شوند، اظهارنامه‌ی شرکت خود را به سازمان امور مالیاتی ارسال نمی‌کنند. با توجه به اینکه سازمان امور مالیاتی به‌صورت مستقیم، اطلاعات مربوط به شرکت‌های تازه تاسیس را از سازمان ثبت شرکت‌ها دریافت می‌کند، این کار نه تنها باعث معافیت از پرداخت مالیات نخواهد شد، بلکه با توجه به قوانین سازمان امور مالیاتی می‌تواند موجب علی‌الراس شدن مالیات گردد.
جمع‌بندی
در این مقاله نکاتی را در مورد الزامات حقوقی استارتاپ‌ها ارائه کردیم. در پایان مجدداً به این نکته اشاره می‌کنیم که با توجه به این موضوع که مسائل حقوقی استارتاپ‌ها جزء مسائلی کاملاً تخصصی است، در صورتی‌که قصد راه‌اندازی یک استارتاپ و یا توسعه‌ی آن را دارید، برای جلوگیری از اتلاف هزینه و یا ضررهای هنگفت، حتماً از مشاوره متخصصین ماهر در این زمینه استفاده نمائید. مشاوران حقوقی تکداد برای کمک و مشاوره حقوقی به شما در این زمینه آماده‌اند.
